Çaycuma’da 1967 yılında üniversite tez çalışması yaparken; “Arapoğlu Balgur-Horcinas - Karaevligeriş-Dayva- Ayagur” vbgibi köy adlarının: “Esenlik- Yolgeçen- Dağüstü- Torlaklar-Yazıbaşı- Ayağur” şeklinde değiştirildiğini gördük. Dilbilimciler ve ilgili bilim adamlarına göre kentlerin, köylerin ve her türlü yerleşimlerin geçmişinde yer adları çok büyük önem taşıyor. “Karaevligeriş” köy adındaki “Karaevlü”nün bir “Oğuz boy adı” olduğunu tarihi kaynaklar belirtiyor. Köy adları dışında kişi adları, sülale adları, lakaplar, yer, mevki, ağaçlık, orman, tarla, kayalık, akarsu adları da aynı derecede önem taşırlar.
Prof. Dr. Doğan Aksan, “Yer Adları Bilimi” ya da “Yeradıbilim”de, (toponymie, toponymy, toponomastique); “Yer adı araştırmalarından yalnızca geçmişe ait bilgiler elde etmenin yanında, dil tarihine, yerleşme tarihine, ülkenin etnik yapısına ilişkin önemli ipuçları da elde edilir.
Her ülkede ad verme sırasında yerleşim yerinin durumu, konumu, orada bulunmuş, egemenlik sürmüş ünlü bir kimseyle, çevrede yaygın mesleklerle, çevredeki akarsu, dağ, göl ya da tarihi bir kalıntıyla ilişki kurulduğu görülür. Anadolu’da başlıca ad verme eğilimleri incelendiğinde ‘Yerleşim yerinin konumuna, durumuna göre adlandırma ve yerleşim yerine kişiyle ilgili adlar verme’ ana başlıklarını görürüz.” der. (Prof. Dr. Doğan Aksan, “Her Yönüyle Dil- Ana Çizgileriyle Dilbilim-3” TDK-Ankara-1982)
OSMANLI YER ADLARI
Tahir Sezen’in “Osmanlı Yeradları” adlı araştırması bu konuda bir çok bilinmeyeni aydınlatıyor. İkinci baskısı yapılan kitap, (T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayın No: 26 Ankara- 2017) etiketiyle yayımlanmış. Kitabın bu baskısının hazırlanmasındaTahir Sezen, Arif Torun, Murat Şener ve Salih Dutoğlu katkıda bulunmuş.
Çalışmanın önsözünde “Günümüzde Osmanlı Devleti’nin bakiyesi durumunda olan kırktan fazla ülkenin tarihi ve kültürü üzerine araştırma yapanlar, bu coğrafyada yer alan idarî birimlerin ad ve idarî statülerinin değişmesi sebebiyle yerlerinin tespitinde güçlük yaşamaktadırlar. Bu sebeple konuyla ilgili çalışan kişi ve kuruluşların çalışmalarını kolaylaştıracak yer adları kılavuzuna ihtiyaç duyulmuş, bu ihtiyacı gidermek için Genel Müdürlüğümüz personeli Tahir SEZEN’e sözlük mahiyetinde bir başvuru kitabı hazırlama görevi verilmiştir. “Osmanlı Yer Adları” ismiyle hazırlanan kitabın 2006 yılında ilk baskısı yapılmıştır.” Ifadesiyle kitabın yazılma sebebi belirtilmiş.
ÇAYCUMA’NIN 500 YILLIK GEÇMİŞİ
Tahir Sezen’in “Osmanlı Yeradları” adlı araştırmasının Devlet Arşivleri verilerinden hazırlanması nedeniyle bölgemiz için de önem taşıdığını düşünüyorum. Örneğin, Çaycuma’nın (Çarşamba)1515’de Nahiye, 1530’da ise Kaza statüsüyle tarih sahnesinde yer almağa başladığını görüyoruz. Prof.Dr. Kenan Taş’ın “Bolu Livası Hızır Bey İli Vakıfları” incelemesinde ise 1519 tarihi vardır. Bu bilgilerden Çaycuma’nın (Çarşamba) 500 yıllık bir geçmişe sahip olduğu ortaya çıkıyor.
1519 tarihli Çömlekçi ve Horcanus köylerindeki vakıf işlemlerinin onayında Hızırbey ili ve Çarşamba “Kadı”larının onayları görülür. Hızırbey İli’nin, Mengen’den Çatalağzı’na kadar bölge adı, Çarşamba’nın ise bu yörede “kadılık” olduğu anlaşılır. Çarşamba’dan başka da Gölpazarı, Zerzene, Yedidîvân(Perşembe) ve Hisâröni yakın çevredeki diğer kadılıklardır.
Bir “kadılk”a en az 4-5 köyün bağlı olduğu kaynaklarda belirtiliyor. Bu bilgiler de bize Çaycuma’nın, kurulu olduğu bu yörede 500 yıl öncesine uzanan bir yerleşim (iskan) yeri olduğunu gösteriyor. Bu yazıda Osmanlı Yer Adları adlı çalışmadan sadece Çaycuma ve yakınındaki kentler ile ilgili bilgiler verilmiştir.
ÇAYCUMA shf.177
(16.yy. Çarşamba, Hızırbeyli)
1855 : Çarşamba-i Bolu
1911 : Çaycuma) maa Perşembe ve Bartın
Nâhiye (1515-1530) Bolu → Anadolu eyâleti
Kazâ (1530) Bolu → Anadolu eyâleti
Kazâ (1855-1863) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1864) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1865) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1866-1867) Ereğli → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Nâhiye (1870-1880) Bartın → Bolu → Kastamonu vilâyeti (salnâme)
Nâhiye (1889-1908) Hamidiye (Devrek) → Bolu →Kastamonu vilâyeti (salnâme)
Nâhiye (1911-1923) Devrek → Bolu Müstakil Sancak (salnâme)
Nâhiye (1924-1943) Devrek → Zonguldak
Kazâ (1944/4642) Zonguldak
PERŞEMBE shf. 614 (Pençşembe)
(16.yy. Yedidivan)
(1855 : Perşembe)
(1954 : Hacıkadı) maa Hisarönü maa Zerzene
Nâhiye (1519) Bolu → Anadolu eyâleti
Kazâ (1569) Bolu → Anadolu eyâleti
Kazâ (1855-1864) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1865) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1866) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1867) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
(Uzun yıllar yok, Hacıkadı Çaycuma bucağına bağlı)
Nâhiye (1954) Çaycuma → Zonguldak
ZERZENE shf:833
maa Hisarönü (Filyos) maa Bartın
Kazâ (1855-1863) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1864) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1865) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1866) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
(Çaycuma’nın Perşembe bucağı olabilir.)
KIZILBEL shf. 464
maa Bük
Kazâ (1855-1863) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1864-1865) Kastamonu → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1866-1867) Viranşehir → Kastamonu vilâyeti (salnâme)
Kazâ (1868) Kastamonu → Kastamonu vilâyeti (salnâme)
Nahiye Perşembe → Çaycuma →Zonguldak
GÖLPAZARI shf: 301(16.yy. Göl)
(1855 : Gölpazarı-i Bolu) maa Ovayüzü, Kiçinos ve Ulus maa Amasra
Nâhiye (1530-1539) Bolu → Anadolu eyâleti
Kazâ (1855-1863) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1864) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1865) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1866-1867) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
HİSARÖNÜ shf: 352
(Filyos) maa Zerzene maa Perşembe
Kazâ (1855-1863) Bolu → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1864) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1865) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1866) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1867) Bolu → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1867-1868) Bolu → Kastamonu vilâyeti (salnâme)
Nâhiye (1880) Bartın → Bolu → Kastamonu vilâyeti (salnâme)
Nâhiye (1883) Ereğli → Bolu → Kastamonu vilâyeti (salnâme)
Köy (1928) Merkez → Zonguldak
Nâhiye (28.09.1930 Merkez → Zonguldak
Nâhiye (1944) Çaycuma → Zonguldak
GÖKÇEBEY shf. 295
(1855 : Tefen)
(Gökçebey : 1960
Kazâ (1855-1867) Viranşehir → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Nâhiye (1918) Devrek → Bolu Müstakil Sancak (salnâme)
Nâhiye (1924-1989) Devrek → Zonguldak
Kazâ (1990) Zonguldak
DEVREK shf.215
(Suçatı)
(1889-1910 :Hamidiye) maa Yılanlıca
Kazâ (1855-1865) Bolu → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1866-1867) Ereğli → Kastamonu vilâyeti (salnâme)
Kazâ (1868) Bolu → Kastamonu vilâyeti (salnâme)
Kazâ (1870-1888) Ereğli → Bolu → Kastamonu vilâyeti (salnâme)
Kazâ (1889-1910) Bolu → Kastamonu vilâyeti (salnâme)
Kazâ (1911-1918) Bolu Müstakil Sancak (salnâme)
Kazâ (28 Mart 1918) Devrek → Zonguldak
Kazâ (1924) Zonguldak
DİRGİNE shf:221
maa Sekizdivan (Yazıcık) maa Sekizdivan, Devrek, Yılanlıca, Yenice ve Tefen
Kazâ (1855-1863) Bolu → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1864-1866) Bolu → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1867) Bolu → Kastamonu eyâleti (salnâme)
Kazâ (1868) Bolu → Kastamonu vilâyeti (salnâme)
Nâhiye (1880-1883) Ereğli → Bolu → Kastamonu vilâyeti (salnâme)
Köy Merkez → Devrek → Zonguldak