03 Temmuz 1920 günü Mustafa Kemal Paşa, Büyük Millet Meclisi’ nin gizli oturumunda şu konuşmayı yapmıştı: “Efendiler, Şark’ta onbirinci fırkamız vardı. Yunan cephesi için ihzar etmiştik. Fakat Bolu isyanını bastırmak üzere sevk olundu ve Bolu isyanının yatıştırılmış olduğunu cümlemiz gördükten sonra, bu fırkayı oradan ayrılmaktan meneden ikinci bir sebep çıkmıştır. Fransız’ lar Zonguldak’ ı işgal etti ve oradaki halk heyecana geldi ve bu da bir sebep oldu.”
Hemen hemen çevresindeki bütün il ve kasabalarda hilafete ve saltanata bağlı, Milli Mücadele’ye karşı isyanlar yaşanıyorken Zonguldak halkı işgale karşı direniyor ve Milli Mücadele’ye büyük destek veriyordu. Bu arada İnebolu'da olduğu gibi, ikinci bir İSTİKLAL YOLU Zonguldak'tan açılmış, kağnılara yüklenen silah ve cephane konvoyları Devrekli YEMELEK Çetesi'nin muhafızlığı ve kontrolü altında Mengen üzerinden Ankara'ya ulaştırılıyordu.
Fransız işgaline karşı direniş ve Kuvay-ı Milliye’ye bağlılık değildi sadece Zonguldak’ın yaptığı. Milli Mücadele’de bölgenin en çok şehit veren ikinci ili olmakla da öne çıkıyordu Zonguldak. Toplam 36239 şehidin 1019’u Zonguldak’lı. Merkezden 85, Bartın’dan 275, Devrek’ten 200, Ereğli’den 256 ve Safranbolu’dan 203 şehit düşüyor bu vatan toprağına Zonguldak kimlikli.
(Dönemin idari yapısında Bartın ve Safranbolu Zonguldak’a bağlı birer ilçeydi)
Bölgenin Şehitleri : Kastamonu : 1948, Bolu : 726, Çankırı : 608 (Sabahattin SELEK, Anadolu İhtilali)
İşgal şu şekilde gelişti: 08 Haziran 1920’ de bir gambot ve bir nakliye gemisiyle limana girip Ereğli’ yi işgal eden Fransız’ lar BMM’ nin tepkisi ve yöreye asker sevketmesi üzerine 18 Haziran’ da Ereğli’ den çekilmek zorunda kaldı ve 8 Mart 1919’ dan beri asker bulundurdukları Zonguldak’ ı aynı gün işgal etti. Tam 2 yıl, 3 ay, 12 gün süren bu durum 21 Haziran 1921 tarihinde sona erdi.
İşgalden bir hafta sonra Bolu’ daki Mürettep Fırka Komutanı Nazım Bey’ in 20. Fırka Komutanlığına gönderdiği telgrafta, Zonguldak’ ta 800 Fransız askeri, çok sayıda mitralyöz ve top ile limanda iki gambotun bulunduğu bildiriliyordu. Sonraki günlerde bu sayı daha da arttı. Fransızlar güçlerini deniz yoluyla takviye ettiler. 5. Temmuz’ da Venizelos vapuru İstanbul’ dan 200 asker daha getirdi. 11. Temmuz’ da Batum’ dan İtalyan vapuru ile 104, İngiliz vapuru ile 1040 Fransız askeri daha Zonguldak’ a getirildi. Bu arada Fransız uçakları halkın direncini kırmak için şehir üzerinde uçuyor ve bildiri atıyorlardı. Fransız’ lar önce şehrin giriş – çıkışını kontrolleri altına aldılar, Kozlu ve Kilimli’ deki karakollarını takviye ettiler, Çaydamarı ve Üzülmez’ de tahkimat yaptılar, yeni karakollar kurdular, başta Fener Mahallesi olmak üzere bütün şehir merkezini tel örgüyle çevirdiler. 18 Temmuz 1920’ de Varna vapuruyla 6 vagon tel örgü, çadır, cephane ile diğer lojistik malzemeler, 12 Eylül 1920’ de Palke vapuruyla 60 tam teçhizatlı asker, 4 Ekim 1920’ de Lorlay vapuruyla bir subay ve 54 er, 9 Ekim 1920’ de Yake vapuruyla 2 yüzbaşı, 2 teğmen, 1 doktor, biri jandarma 6 asker ve tıbbi malzeme Zonguldak’ a getirilerek bu takviye devam etti. Ekim’ in sonunda 1 binbaşı, 1 yüzbaşı ve 370 er, Kasım’ ın ilk günlerinde de 1 yüzbaşı, 161 er ve 17 mekkare hayvanı daha getirildi. Böylece Yarbay Viller komutasındaki Fransız gücü bir alay seviyesini aşmıştı. Bağlık tepesinin doğusundaki vadide karargah kuran Fransız işgal kuvvetleri 7.5’ luk toplar ve mitralyözlerle çevredeki tepelere ve kritik noktalara yerleşmişler, havzadaki kömür ocaklarına da el koymuşlardı. Bu arada Amiral DEYUN 27.12.1920 tarihinde yardımcısı ile birlikte Zonguldak’ a gelerek birliklerini denetledi. Aynı gün Valdaksiyo kruvazörü ile Lasiyet gambotu da Zonguldak Limanına demir attı
1916 yılı Müstakil Bolu Sancağı Salnamesi’ nde belirtildiğine göre; Zonguldak’ ın nüfüsu 30563 kişiydi ve bunların 1856’ sını gayri müslümler oluşturuyordu. Fransız işgali bu azınlıklar tarafından da desteklendi ve Rumlar Fransızlar tarafından silahlandırıldı. Emperyalist güçlerin Anadolu’ yu paylaşmak amacıyla Türk Ulusu’ nun boğazına sarıldığı, hele hele 1921 Ağustos'unda 2. Düzce isyanın başladığı, 1920 Ocak ayı başlarında 1. İnönü Muharebelerinin en şiddetli şekilde devam ettiği günlerde yaşanan işgale karşı Zonguldak halkı kahramanca mücadele etti.
Ülkenin kalkınması, ekonomik açıdan gelişmesi için dededen oğula, oğuldan toruna nesil nesil canlarını vere vere karaelması yeryüzüne çıkaran Zonguldaklı hemşehrilerimi bu mutlu gün nedeniyle kutluyor, saygıyla selamlıyorum.
FRANSIZ İŞGALİNDEN KURTULUŞUN 100. YILDÖNÜMÜ KUTLU OLSUN ZONGULDAK.
Fikret GÖKÇE
Kıbrıs Gazisi-Mak.Müh.
KAYNAKÇA :
1 – TBMM Gizli Celse Zabıtları
2 – Prof Dr. Ali SARIKOYUNCU – Milli Mücadelede Zonguldak ve Havalisi
3 – Sabahattin SELEK – Anadolu İhtilali
4 – Hasan İzzettin DİNAMO – Kutsal İsyan
5 – Sina ÇILADIR – Zonguldak Havzasında Emperyalizm