ZONGULDAK’DA BİR ENDÜSTRİ MİRAS YAPISI “ÇATALAĞZI KUYUSU”

İşte o yazı: 
Çatalağzı Kuyusu TTK Karadon TİM (Taşkömürü İşletme Müessesesi) de üretilen kömürlerin yeraltından lauvara nakledilmesi ve havalandırmaya yardımcı olunması amacıyla +38/-360 kotları arasında 400 metre uzunlukta ve 6,5 m çapta açılmıştır.
Açılmasına 1953 yılında başlanan Çatalağzı Kuyusu ve kuyunun ocaklarla bağlantısını sağlayan -360/42400 galerisinin kuzey kısmı, su içeriği yüksek olan Barremiyen (Kretase) yaşlı kireçtaşlarında sürülmüş ve bu çalışmalar sırasında büyük çaba, zaman ve para harcanarak ancak 1978 yılında işletmeye alınabilmiştir. Karadon ve Kilimli ocaklarının su altında kalmasını önlemek için -360 kotunda açılan ve Karadon Kuyusu ile Çatalağzı Kuyusu arasında bağlantıyı sağlayan nakliyat lağımının kuzey bölümü kireçtaşları içinde konumlanması nedeniyle kazılmasına Çatalağzı Kuyusundan başlanmıştır.
Weruschacht isimli bir Alman firması tarafından açılan Çatalağzı kuyusunun kazısı sırasında 7 ayrı seviyede su geliri olmuş, bu kısımlarda çimento enjeksiyonu yapılarak sızdırmazlık sağlanmıştır. Kuyu bileziğinden itibaren (+32) kuyu dibi kotu olan -366 metreye kadar kısmı ancak 4 yıl 11 ayda tamamlanabilmiştir. Çatalağzı Kuyusu ilk defa 23.12.1964 tarihinde kuyu dibinden Karadon Kuyusuna doğru sürülmeye başlanan galerinin kazılması sırasında enjeksiyon sondajları yapılırken, ikinci defa 24.9.1969 tarihinde kuyu akrosajını (kuyu etrafında sürülen galeri) oluşturan kuzey ve güney galerileri sürüldüğü sırada kuzey lağımdan suların patlamasıyla ve üçüncü defa 06.10.1971 tarihinde kuyu dibinden 160 metre uzakta sular tarafından taşınan malzemeler tarafından daha önce tıkanan galeri bölümü geçilmeye çalışılırken aşırı gelir nedeniyle sularla dolmuştur.
EKİ (Ereğli Kömür İşletmeleri-günümüzdeki adı TTK (Türkiye Taşkömürü Kurumu) Çatalağzı Kuyusu ve bağlantı galerilerinin açılması sırasında TKİ ye (Türkiye Kömür İşletmeleri) bağlı bir müessese olarak işlev görmekteydi. Çatalağzı Kuyusunun açılması sırasında yaşanan bu olayları unutulmaması amacıyla 1975 yılında Yönetmen Behlül Dal'a Erol Taş gibi Yeşilçam oyuncularının görev aldığı propaganda yönü ağır basan 25 dakikalık bir kısa film yaptırmış ve bir kahramanlık belgeseli ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. 
MTA’nın Haziran 1996’da yazmış olduğu “Zonguldak İli’nde Yer Alan Gelik-İnağzı-Bağlık-Kozlu Kömür Sahalarının Hidrojeolojik Etüdü” isimli raporda Çatalağzı Kuyusunun -360 kotuna ulaşacak suların miktarları ve debileri ayrıntılarıyla açıklanmıştır. Söz konusu çalışmaya göre Çatalağzı kuyusunu sularıyla besleyen alanının yüzeyi 11.430.000 m2 (bileşik kaplar prensibine göre teorik olarak bu yüzey alanının yaklaşık 300 m derinliğe kadar olan kısmındaki sular da Çatalağzı kuyusuna dolabilir) ve depolama katsayısı da (pompaj ve drenajla alınabilecek su miktarı) %15 olarak hesaplanmıştır. Yapılan değerlendirmelere göre Çatalağzı Kuyusunun da bulunduğu beslenme havzasındaki su rezervi yaklaşık olarak 678.000.000 m3 tür.
Çatalağzı Kuyusunun dibinde yapılan havuzlarda, hem kuyu içinden ve hem de 360,42400 nakliyat galerisinin kuzey bölümündeki hidrostatik basıncı düşürmek için galeri üzerinde belirli aralıklarla açılan deliklerden (pakerler) gelen sular toplanmıştır. Söz konusu havuzlarda toplanan sular, özel olarak yaptırılan ve tek kademede (yaklaşık 400 m.) suları yeryüzüne basabilen Amerika yapımı 1250 HP gücünde 4 adet Hazleton Pompa ve bunlara bağlı olarak kuyu içinde 3 ayrı sıra olarak döşenmiş olan 300 mm çaplı borularla dışarı atılmıştır. Bu tulumbalar gelen su miktarına bağlı olarak tek tek veya bir arada çalışabilecek şekilde düzenlenmiş ve suların dışarı atılması sırasında çok fazla elektrik enerjisi harcanmıştır.
Mevsimlere göre değişmekle birlikte sürekli olarak su geliri tehlikesi altında çalışması, su atımı için harcanan enerji giderinin fazla olması, üretimin daha derin kotlara kayması, daha derin kotlara ulaşan Karadon Yeni Servis Kuyusunun yapılması ve işletmeye alınması, Karadon 1 No.lu Kuyunun işlevsiz kalması vb. faktörler Çatalağzı Kuyusunun kapatılmasını gündeme getirmiştir. Bu amaçla "Karadon Taşkömürü İşletme Müessesesi 1 No.lu Kuyu Derinleştirme, Teçhiz Etme ve 42400 Galerisi Üzerinde Sızdırmazlık Barajı İnşa Etme İşi" projelendirilmiş ve Çinli China Coal No 3 şirketi tarafından Haziran 2021 tarihi itibariyle proje tamamlanmıştır. Dibinde bulunan tulumbaların sökülmesinden sonra Çatalağzı Kuyusu 12 Temmuz 2021 tarihinde suya terkedilmiş ve kuyu başından itibaren 38 m’ye (kuyu başı kotu +32 olduğuna göre -6 kotuna) kadar su seviyesi yükselmiştir.
Yeraltında üretilen kömürlerin dışarı çıkması için Köpe İhraç Sistemi (halatın, baskı ve sürtünme kuvvetlerinden yararlanarak tamburu döndürmesi ile çalışan, kafes veya skip’i (kömür ihraç kafesi) çalıştıran sistem) ile donatılan Çatalağzı Kuyusu, suya terkedildikten sonra kulesi sökülmeyerek bir madencilik anıtı olarak korunmalıdır. Çatalağzı Kuyusu bütün bu özellikleri nedeniyle Zonguldak’ta endüstri mirası kapsamında değerlendirilebilecek bir yapı durumundadır.